خشکسالی به عنوان بلای طبیعی و پدید های اجتناب ناپذیر از دیرباز در پهنه وسیع کشورهای مختلف بخصوص کشورهای مستقر در مناطق گرم و خشک به کرات وقوع یافته و می یابد. بحران خشکسالی، یکی از ناهنجاری های اقلیمی است که اثرات نامطلوبی بر روی گیاهان، جانوران و نهایتا انسان و محیط های اکولوژیک دارد. کشور ایران با توجه به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی خود، همچون بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در وضعیت مناسبی از لحاظ تامین آب قرار ندارد. خسارت واثرات نامطلوب ناشی ازخشکسالی به حدی است که بعضی ها خسارت آن رابیشتر از سایر بلاهای طبیعی مثل سیل و زلزله می دانند. مدیریت خشکسالی می تواند یکی از اقدامات بسیار موثر در کاهش خسارات خشکسالی باشد. مدیریت بحران بیشتر جنبه های تنش زا و بحرانهای اجتماعی و اقتصادی ناشی از بروز خشکسالی و اقدامات اضطراری و واکنشی این پدیده را مدنظر قرار می دهد. هدف از این مقاله بررسی شناختن بحران خشکسالی، مشکلات ناشی از آن و راهکارهای مدیریتی در جهت کاهش اثرات نامطلوب خشکسالی بر جوامع زیستی خواهیم پرداخت.

خشکسالی یک خطر طبیعی است که تاثیر قابل توجهی بر جنبه های اقتصادی، کشاورزی، زیست محیطی و اجتماعی دارد. این پژوهش به روش تحلیلی توصیفی فناوریهای مورد استفاده در پایش و مدیریت این بحران را بررسی نموده است. به منظور پایش خشکسالی از فناوریهای مورد استفاده می توان به فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری سنجش از دور و سیستمهای اطلاعات جغرافیایی هستند که سیستمهای پایش وپیش بینی را ایجاد می کنند، برای نمونه می توان به سیستم پایش هوشمند خشکسالی ایالات متحده امریکا با استفاده از ماهواره نوا اشاره کرد. مدیریت بحران خشکسالی از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول شامل مدیریت عرضه آب و بخش دوم شامل مدیریت تقاضای آب می باشد. در مدیریت عرضه می توان به مدیریت آبهای زیرزمینی برای بهره برداری بهینه آب، مدیریت کاهش برداشت، اجرای طر حهای تغذیه مصنوعی و غیره هستند. در عرضه آب می توان به، استفاده از کانالهای مدرن توزیع آب در کشاورزی اشاره کرد و در بخش آب شرب سیستمهای نوین توزیع از اهمیت خاصی برخوردارند. در بخش مدیریت تقاضای آب در کشاورزی از سیستمهای نوین آبیاری کشاورزی، هوشمند سازی آبیاری، استفاده از پلیمرهای سوپرجاذب و نانو مواد ها مانند نانوخاک رس برای حفظ رطوبت خاک و کاهش آبیاری اشاره کرد. تولید گیاهان تراریخته دارای ژن های مقاومت به تنش خشکی با استفاده از بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک نیز از فناوریهای مورد استفاده برای مقابله با خشکسالی است. استفاده از تکنولوژیهای نوین در استفاده از آبهای نامتعارف مانند پساب ها اشاره کرد. از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات برای هشدارهای اولیه، اشاعه فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب در جامعه استفاده کرد.

مدیریت و برنامه ریزی ارزش در مدیریت خشکسالی تکنیکی مدیریتی است که با نگاهی فرابخشی و نظام یافته به مسایل و مشکلات ظرفیت های پنهان حل مسایل را با شناسایی ابعاد مختلف سیستم حاکم مدیریتی و کشف روابط متقابل میان نهادها، جامعه و اکوسیستم، در حد مرتفع ساختن نیازهای فعلی و آتی سیستم مدیریتی شناسایی می کند و با ایجاد تعادل میان هزینه، اتکاپذیری و کارکرد، تلاش می نماید راهکارهای اجرایی و اقتصادی برای حل مسایل و مشکلات سیستم مدیریتی و جامعه ارایه نماید. توانایی روش شناسی ارزش در ایجاد هماهنگی میان نهادها، حل تعارضات بین نهادی با ایجاد همگرایی بیشتر میان منافع نهادهای درگیر و نگاهی کل نگر در راستای منافع کلی جامعه، از برنامه ریزی ارزش در برخورد با خشکسالی ابزاری بسیار قدرتمند ساخته است. بررسی مفهمومی جایگاه روش شناسی ارزش در سیستم مدیریت خشکسالی و ارایه تجربه برنامه ریزی ارزش مدیریت خشکسالی استان کرمان از اهداف تهیه این مقاله است. بررسی و تبیین مفاهیم پیچیده پارادایم مدیریت یکپارچه منابع آب و تبیین چالشهای آبی استان در قالب این پارادایم، طی اجرای فازهای برنامه ریزی ارزش انجام پذیرفت. بررسی نتایج کارگاه، جایگاه برنامه ریزی ارزش را به عنوان ابزاری قدرتمند، منعطف و چندکاره در جعبه ابزارهای مدیریت یکپارچه منابع آب آشکار می سازد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.